Ⓟ ALIX AYMÉ (1894-1989)

Cette gravure des années 1930 fut tirée à 50 exemplaires numérotés de 1 à 50. Une dizaine d’exemplaires seulement sont connus à ce jour. Certaines de ces gravures furent rehaussées de gouache par l’artiste – ainsi que l’exemplaire qui se trouve au NERAM (Armidale) en Australie. Sur d’autres, Alix Aymé a appliqué un fond d’or, sans doute dans les années 1950. Chaque gravure est ainsi unique. Le modèle, parfois présenté comme une jeune Annamite du nom de Tien Mai, renvoie aussi à des personnages de jeunes filles qui apparaissent dans les peintures réalisées en 1929-1930 par Alix Aymé pour le palais royal de Luang Prabang. L’artiste utilisait jusque dans les années 1970 certaines gravures de cette série pour ses vœux de Nouvel an.

Deux oeuvres similaires sous les références D. 72 et D.73

Nous remercions Werner GAGNERON, qui vient de publier la première biographie d’Alix Aymé ("Alix Aymé, artiste peintre. Une passion Indochinoise", Éditions Chemins de tr@verse, février 2025), d’avoir accepté de présenter les trois œuvres que nous proposons.

Texte de provenance du vendeur :

Une enfant joue dans une cour de terre battue. Elle aperçoit par une porte entrouverte une très belle femme, assise, immobile. Elle s'approche intriguée, désobéit à sa mère, entre, et se fait gentiment gronder par une dame inconnue: " Tu déranges mon modèle, cesse de te tortiller".

Assise sur un tabouret dans une sorte de hangar, la tresse autour de la tête, regard doux, sourire aux lèvres, elle a le pinceau à la main. Ses couleurs sont sur une palette. Par terre, des bocaux d'eau teintée.

Elle m'explique : "tu vois je fais un portrait, rentre vite chez toi, l'éclairage va changer, je dois terminer". Gênée d'avoir dérangé je retourne chez nous. Dès le lendemain débuta une longue amitié.

En allant excuser mon intrusion, ma mère découvrit que notre voisine, en transit comme nous, était une artiste peintre gentille, cultivée, d'un charme fou. Elles avaient un point commun, leur passé en Indochine les avaient vraiment marquées.

Leur amitié ne pouvait que croître. Courriers, vœux, cartes postales tissèrent
leur relation malgré les distances. Tentés par ses œuvres en la côtoyant par moments mes parents en acquirent certaines. Rapidement la famille entière porta un regard particulier sur ses laques.

Dans les années 80, elle m'offrit la chance de me perfectionner en aquarelle. Très vite nos séances se sont transformées en échange devant un thé et discussions ponctuées de conseils techniques. Son trait était net, les détails toujours discrets mais présents.

Au dernier étage d'un immeuble ancien, son atelier était extraordinaire, comme une bulle de vitres sans soleil direct sous lesquelles elle travaillait des laques d'après ses études au crayon. Ce n'est pas comme l'aquarelle, me disait-elle, tout compte: la qualité de la matière, la prévision des couleurs, le nombre de couches, le séchage en linges humides, le ponçage, il faut beaucoup de temps et patience.

Elle évoquait parfois son passé, chagrins, soucis, bonheur d'avoir un petit fils. Peindre le chemin de croix l'avait apaisée.

Alix Aymé était une femme exceptionnelle. Élève de Maurice Denis, amoureuse des voyages et de la vie, elle partit toute jeune en Indochine où elle vécut peignant et enseignant. Elle y découvrit la technique de la laque et ne la quitta plus. Elle peindra d'après ses études et souvenirs jusqu'à la fin de sa vie et restera une artiste hors-pair.


ALIX AYMÉ (1894-1989)
“Thiếu nữ An Nam, Tien Mai”
Tranh khắc trên giấy và nền vàng
Ký tên ở góc dưới bên phải, đề tặng ở góc dưới bên trái
Đánh số “19” trong loạt 50 bản do chính nghệ sĩ thực hiện
Lồng khung kính
22,5 x 17 cm

Bức tranh khắc này được thực hiện vào những năm 1930 với số lượng giới hạn 50 bản, đánh số từ 1 đến 50. Đến nay, chỉ có khoảng mười bản được biết đến. Một số bản đã được nghệ sĩ tô điểm thêm bằng màu gouache, như bản hiện đang lưu giữ tại NERAM (Armidale, Úc). Ở một số bản khác, Alix Aymé đã phủ nền vàng, có thể thực hiện vào những năm 1950. Vì vậy, mỗi bản in đều là một tác phẩm độc bản.

Người mẫu – đôi khi được giới thiệu là một thiếu nữ An Nam tên là Tien Mai – cũng xuất hiện trong nhiều bức tranh khác của Alix Aymé, đặc biệt là loạt tranh bà sáng tác cho hoàng cung Luang Prabang vào các năm 1929–1930. Nghệ sĩ từng sử dụng những bản khắc trong loạt này để gửi lời chúc năm mới cho bạn bè cho đến tận những năm 1970.

Hai tác phẩm tương tự được liệt kê dưới mã số D.72 và D.73.

Xin gửi lời cảm ơn đến ông Werner Gagneron, tác giả của cuốn tiểu sử đầu tiên về Alix Aymé, tựa đề “Alix Aymé, artiste peintre. Une passion Indochinoise”, xuất bản bởi Éditions Chemins de tr@verse, tháng 2 năm 2025, đã đồng ý giới thiệu ba tác phẩm mà chúng tôi trưng bày.

Văn bản từ người bán (kể lại ký ức cá nhân):
Một đứa trẻ đang chơi trong sân đất. Qua cánh cửa khép hờ, em nhìn thấy một người phụ nữ rất đẹp, ngồi yên bất động. Tò mò, em tiến lại gần, không nghe lời mẹ, bước vào và bị một người phụ nữ lạ nhẹ nhàng trách:
“Cháu làm phiền người mẫu của cô rồi, đừng cử động nữa nhé.”

Người phụ nữ ấy ngồi trên một chiếc ghế thấp, tóc tết vấn quanh đầu, ánh nhìn dịu dàng, môi nở nụ cười. Trên tay cô là chiếc cọ vẽ, bên cạnh là bảng pha màu, dưới đất là những lọ nước màu.
Cô nói:
“Cháu thấy đấy, cô đang vẽ chân dung. Về nhanh đi, ánh sáng sắp thay đổi rồi, cô phải hoàn thành cho kịp.”

Vì thấy mình làm phiền, em lặng lẽ quay về. Hôm sau, mẹ dẫn em sang xin lỗi. Và rồi, từ đó bắt đầu một tình bạn lâu dài. Mẹ em phát hiện ra người hàng xóm – cũng đang tạm trú như gia đình mình – là một họa sĩ hiền hậu, trí thức và vô cùng quyến rũ.

Họ có điểm chung: quá khứ gắn bó với Đông Dương, điều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng cả hai. Tình bạn của họ lớn dần lên qua những bức thư, thiệp chúc, bưu thiếp, vượt qua mọi khoảng cách địa lý.

Khi tiếp xúc nhiều hơn, cha mẹ em bị cuốn hút bởi các tác phẩm của bà và bắt đầu sưu tập tranh. Cả gia đình em dần dành một sự trân trọng đặc biệt cho những tấm sơn mài của bà.

Những năm 1980, bà cho em cơ hội học thêm về màu nước. Rất nhanh chóng, những buổi học ấy trở thành dịp gặp gỡ thân mật, cùng thưởng trà và trò chuyện đan xen với những lời khuyên kỹ thuật quý báu. Nét vẽ của bà sắc sảo, chi tiết tuy kín đáo nhưng luôn hiện diện.

Xưởng vẽ của bà nằm ở tầng trên cùng của một tòa nhà cổ, như một chiếc bong bóng kính ngập ánh sáng nhẹ, nơi bà thực hiện các bức sơn mài dựa trên bản vẽ phác thảo bằng chì. Bà thường nói:
“Sơn mài không giống màu nước, mọi thứ đều quan trọng: chất liệu, dự tính màu sắc, số lớp, thời gian phơi khăn ẩm, việc mài từng lớp. Cần rất nhiều thời gian và sự kiên nhẫn.”

Thỉnh thoảng bà kể về quá khứ – những nỗi buồn, lo lắng, niềm vui khi có cháu trai. Việc vẽ chặng đường Thánh Giá (Chemin de Croix) giúp bà cảm thấy bình an trở lại.

Alix Aymé là một người phụ nữ đặc biệt. Là học trò của Maurice Denis, bà yêu thích du hành và cuộc sống. Khi còn rất trẻ, bà đã đến Đông Dương, nơi bà sống, vẽ và giảng dạy. Chính tại đây, bà đã khám phá và gắn bó trọn đời với nghệ thuật sơn mài.

Bà tiếp tục sáng tác từ ký ức và những bản phác thảo xưa cho đến cuối đời – và sẽ mãi được ghi nhớ như một nghệ sĩ xuất sắc vượt thời gian.