Ⓟ ALIX AYMÉ (1894-1989)

Née à Paris en 1894, la jeune Alix Hava fit son apprentissage auprès du peintre symboliste et membre du groupe des Nabis Maurice Denis, qui restera un modèle pour elle tout au cours de sa longue carrière. En 1920, elle accompagne son mari Paul de Fautereau-Vassel, professeur de lettres, envoyé à Shanghaï, puis à Hanoï. Ses déménagements successifs font naître en elle une véritable passion pour la culture des pays asiatiques.

Pendant ses vingt années passées sur le continent asiatique, Alix Aymé profite de son temps libre pour voyager dans les différents pays que le continent a à lui offrir. Parallèlement à ses voyages, elle enseigne son art d’abord au Lycée français de Hanoï (entre 1925 et 1926), puis, après avoir épousé en secondes noces le lieutenant-colonel Georges Aymé, elle rejoint en 1934 le corps d’enseignement de l’École des Beaux-Arts de l’Indochine, aux côtés de Joseph Inguimberty.

Les premières œuvres sur soie d’Alix Aymé datent vraisemblablement du milieu des années 1930. L’artiste adopte alors une technique innovante développée à l’École des Beaux-Arts de l’Indochine : la soie est contrecollée sur une plaque de carton rigide, ce qui permet de présenter l’œuvre comme une peinture de chevalet, encadrée sous verre, à la manière occidentale. Ce procédé rompt avec la tradition chinoise de la soie montée en rouleau, suspendue verticalement.

La jeune femme allongée au premier plan appartient au répertoire formel récurrent d’Alix Aymé. On retrouve cette figure féminine, paisible et stylisée, dans plusieurs de ses grandes compositions en laque des années 1950. Cette parenté iconographique autorise à proposer pour cette peinture sur soie une datation similaire, probablement dans les années 1945-1955.

À l’arrière-plan, la scène animée pourrait être une réminiscence des estampes populaires vietnamiennes, connues sous le nom de tranh Tết, traditionnellement diffusées à l'occasion du Nouvel An lunaire. Ces images, souvent vives et narratives, célébraient les scènes de la vie quotidienne ou véhiculaient des souhaits de prospérité. Alix Aymé, attentive aux traditions visuelles locales, a pu s’en inspirer pour enrichir ses compositions d’un vocabulaire iconographique vietnamien, qu’elle intègre avec finesse à une sensibilité esthétique résolument moderne. Des compositions similaires furent également reprises par l'artiste sur des supports en laque.

Nous remercions Werner GAGNERON pour son aide apportée pour les recherches et qui vient de publier la première biographie d’Alix Aymé ("Alix Aymé, artiste peintre. Une passion Indochinoise", Éditions Chemins de tr@verse, février 2025).


ALIX AYMÉ (1894–1989)
"Nghỉ ngơi"
Mực và màu trên lụa
Lồng khung kính
Ký tên ở góc dưới bên phải
Kích thước: 37,5 x 27,5 cm

Sinh năm 1894 tại Paris, Alix Hava (sau này là Alix Aymé) đã theo học với họa sĩ tượng trưng và thành viên nhóm Nabis, Maurice Denis, người sẽ trở thành nguồn cảm hứng lớn trong suốt sự nghiệp nghệ thuật lâu dài của bà.

Năm 1920, bà theo chồng là Paul de Fautereau-Vassel, giáo sư văn học, sang Thượng Hải, rồi chuyển đến Hà Nội. Những lần chuyển nơi sinh sống liên tiếp này đã khơi dậy trong bà một niềm đam mê sâu sắc đối với văn hóa các nước châu Á.

Trong hai mươi năm sống tại châu Á, Alix Aymé đã tận dụng thời gian rảnh để du ngoạn khắp các quốc gia trong khu vực, đồng thời giảng dạy nghệ thuật. Bà bắt đầu dạy tại Trường Trung học Pháp tại Hà Nội (1925–1926), và sau khi kết hôn lần thứ hai với đại tá Georges Aymé, bà gia nhập đội ngũ giảng viên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (EBAI) năm 1934, cùng với Joseph Inguimberty.

Những tác phẩm đầu tiên trên chất liệu lụa của Alix Aymé được cho là xuất hiện từ giữa thập niên 1930. Khi ấy, bà đã áp dụng một kỹ thuật mới được phát triển tại Trường Mỹ thuật Đông Dương: lụa được dán trên một tấm bìa cứng, cho phép trưng bày như một bức tranh khung kính kiểu Tây phương – khác với truyền thống Trung Hoa vốn treo lụa dạng cuộn theo chiều dọc.

Người thiếu nữ nằm ở tiền cảnh là một mô típ thường gặp trong sáng tác của Alix Aymé. Hình tượng phụ nữ trẻ, tĩnh lặng và cách điệu này cũng xuất hiện trong nhiều tác phẩm sơn mài quy mô lớn mà bà sáng tác vào những năm 1950. Sự tương đồng về hình ảnh cho phép chúng ta suy đoán rằng bức tranh lụa này có thể được vẽ trong giai đoạn 1945–1955.

Cảnh sinh hoạt ở hậu cảnh có thể là một hồi tưởng về tranh dân gian Việt Nam, thường gọi là tranh Tết, vốn được phổ biến vào dịp Tết Nguyên Đán. Những bức tranh này thường mang màu sắc tươi sáng, nội dung sinh động, phản ánh cuộc sống thường nhật hoặc gửi gắm lời chúc phúc lành, thịnh vượng. Với sự nhạy cảm đối với mỹ học truyền thống bản địa, Alix Aymé có thể đã lấy cảm hứng từ đó để làm phong phú thêm cho bố cục của mình, kết hợp tinh tế yếu tố Việt Nam vào cảm quan thẩm mỹ hiện đại.

Nhiều bố cục tương tự cũng từng được bà thể hiện lại trên chất liệu sơn mài.