Ⓟ EVARISTE JONCHERE (1892-1956)

Né en 1892 dans une commune de la Vienne, Évariste Jonchère manifeste très tôt une vocation artistique affirmée. Il rejoint en 1908 l’atelier du sculpteur Antonin Mercié, avant d’être admis l’année suivante, à titre temporaire, à l’École des Beaux-Arts de Paris. Il y fait ses débuts prometteurs, exposant dès 1909 au Salon des Artistes Français. En 1912, il obtient son admission définitive à l’École, couronnée par l’obtention d’une première médaille.

La guerre interrompt son parcours, mais son ambition artistique demeure intacte. Après avoir accompli son service militaire, il réintègre en 1919 l’École des Beaux-Arts dans l’atelier de Jean Boucher. Élève talentueux et travailleur, il remporte en 1925 le prestigieux Premier Grand Prix de Rome en sculpture, s’installant à la Villa Médicis pour parfaire sa formation.

En 1932, Jonchère décroche le Prix de l’Indochine, une distinction qui lui ouvre les portes de l’Extrême-Orient. Il s’installe à Hanoï avec sa seconde épouse et parcourt les territoires de l'Indochine française, explorant également la Chine, la Corée et le Laos. Fasciné par ces cultures, il en intègre peu à peu les formes et les thèmes dans sa pratique.

À la suite du décès de Victor Tardieu en 1937, Évariste Jonchère est nommé directeur de l’École des Beaux-Arts de l’Indochine, poste qu’il occupe jusqu’en 1944, lorsque l’occupation japonaise interrompt ses fonctions. Il regagne la France en 1946, riche de cette expérience déterminante qui aura profondément marqué sa sensibilité artistique et son regard sur les civilisations d’Asie.

Ce modèle s’inscrit pleinement dans l’esthétique classique qu’affectionne Évariste Jonchère au cours de ses premières années de création. Formé à l’École des Beaux-Arts de Paris, il remporte en 1925 le Grand Prix de Rome avec La Vengeance, ce qui lui vaut un séjour prolongé à la Villa Médicis. Il y développe un style empreint de rigueur et d’harmonie, nourri par l’étude de l’Antiquité et des grands maîtres de la Renaissance.

Réalisée au début des années 1930, cette sculpture illustre l’art de Jonchère à son apogée classique : pureté des lignes, équilibre de la pose et élégance du traitement. C’est également à cette époque qu’il enseigne à l’École des Beaux-Arts du Havre et expose régulièrement à Paris.

Cette sculpture n’est pas documentée dans les catalogues officiels comme une commande publique ou une œuvre réalisée pour un concours précis, mais sa forme, son sujet et sa facture indiquent qu’elle semble avoir été réalisée dans le cadre de ses années de formation ou peu après son séjour à la Villa Médicis, dans la continuité du travail académique qu’exigeait alors l’École des Beaux-Arts. Le choix d’un sujet mythologique, l’usage du plâtre, un matériau d’étude par excellence, la signature bien visible sur la terrasse, ainsi que l’exécution très soignée, suggèrent qu’il s’agissait probablement d’un modèle d’exposition ou d’un envoi de Rome, peut-être même destiné au Salon des Artistes Français ou à un jury académique.

Il est aussi possible qu’il s’agisse d’une œuvre d’atelier postérieure au Prix de Rome, réalisée dans un contexte d’enseignement ou pour démontrer sa maîtrise du répertoire classique, avant sa période indochinoise.

En 1932, il obtient le Prix de l’Indochine, et s’installe à Hanoï, où il est nommé en 1938 directeur de l’École des Beaux-Arts de l’Indochine (EBAI). Il y poursuit l’œuvre de ses prédécesseurs, notamment celle de Joseph Inguimberty, en consolidant une approche pédagogique qui favorise le dialogue entre les traditions artistiques locales et l’enseignement académique occidental. Il soutient la reconnaissance de techniques telles que la laque, la céramique ou l’ébénisterie et contribue à faire de l’EBAI un haut lieu de formation artistique en Asie du Sud-Est.
"Thalie" constitue ainsi un précieux témoignage de la période française de l’artiste, avant que son style ne s’imprègne progressivement des influences extrême-orientales.


EVARISTE JONCHÈRE (1892-1956)
"Thalie", 1930
Tượng điêu khắc bằng thạch cao
Ký tên trên bệ bên trái
Chiều cao: 53 cm (bao gồm cả đế)

Xuất xứ: Bộ sưu tập tư nhân, Paris.

Sinh năm 1892 tại một thị trấn nhỏ thuộc tỉnh Vienne (Pháp), Évariste Jonchère sớm bộc lộ năng khiếu nghệ thuật rõ rệt. Năm 1908, ông vào xưởng điêu khắc của Antonin Mercié, và một năm sau đó được nhận vào Trường Mỹ thuật Paris (École des Beaux-Arts de Paris) với tư cách học viên tạm thời. Từ rất sớm, ông đã cho thấy tiềm năng lớn, khi lần đầu tiên triển lãm tại Salon des Artistes Français năm 1909. Đến năm 1912, ông chính thức trở thành học viên chính thức và được trao huy chương hạng nhất.

Chiến tranh thế giới thứ nhất làm gián đoạn quá trình học tập, nhưng không làm suy giảm khát vọng nghệ thuật của ông. Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, ông trở lại École des Beaux-Arts năm 1919, theo học xưởng của Jean Boucher. Là một học viên chăm chỉ và tài năng, ông đã giành được Giải Nhất Giải thưởng Rome (Premier Grand Prix de Rome) cho điêu khắc vào năm 1925 – một giải thưởng danh giá – và chuyển đến Villa Médicis (Rome) để tiếp tục tu nghiệp.

Năm 1932, Jonchère đoạt Giải thưởng Đông Dương (Prix de l’Indochine), mở ra cơ hội cho ông đến Viễn Đông. Ông cùng người vợ thứ hai đến sống tại Hà Nội và có những chuyến đi khám phá khắp Đông Dương thuộc Pháp, bao gồm cả Trung Quốc, Hàn Quốc và Lào. Bị cuốn hút bởi các nền văn hóa này, ông dần dần đưa các hình thức và chủ đề phương Đông vào tác phẩm của mình.

Sau khi Victor Tardieu qua đời năm 1937, Jonchère được bổ nhiệm làm hiệu trưởng Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (EBAI) và giữ chức vụ này cho đến năm 1944, khi quân đội Nhật chiếm đóng và trường phải tạm ngừng hoạt động. Ông trở về Pháp năm 1946, mang theo trải nghiệm sâu sắc đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tư duy nghệ thuật và cách nhìn nhận văn hóa Á Đông của ông.

Tác phẩm điêu khắc “Thalie” thuộc về giai đoạn đầu trong sự nghiệp của Jonchère, khi ông vẫn còn gắn bó với phong cách cổ điển được đào tạo tại École des Beaux-Arts. Với tác phẩm “La Vengeance” đoạt Giải thưởng Rome năm 1925, ông có cơ hội phát triển phong cách cá nhân tại Villa Médicis – nơi ông được tiếp cận trực tiếp với nghệ thuật Cổ đại và các bậc thầy Phục hưng. Tại đây, ông hoàn thiện một lối thể hiện mang tính cân đối, hài hòa và nghiêm ngặt trong bố cục.

Được sáng tác vào đầu những năm 1930, tác phẩm “Thalie” minh chứng rõ nét cho đỉnh cao nghệ thuật cổ điển của Jonchère: đường nét tinh khiết, tư thế hài hòa và phong cách xử lý đầy thanh nhã. Trong giai đoạn này, ông cũng tham gia giảng dạy tại Trường Mỹ thuật Le Havre và thường xuyên trưng bày tác phẩm tại Paris.

Dù không được ghi chép trong các hồ sơ chính thức như một đơn đặt hàng công hay tác phẩm dự thi, nhưng hình thức, chủ đề và cách thể hiện của bức tượng cho thấy nhiều khả năng đây là một mô hình học thuật, có thể là bài gửi về từ Villa Médicis hoặc để tham dự Salon des Artistes Français, hoặc gửi tới một hội đồng học thuật nào đó. Việc chọn đề tài thần thoại, sử dụng chất liệu thạch cao – vốn là chất liệu phổ biến trong học tập, cùng với chữ ký rõ ràng và kỹ thuật điêu khắc cẩn thận, gợi ý rằng đây có thể là một tác phẩm trưng bày, hoặc dùng để chứng minh tay nghề của ông sau Giải thưởng Rome.

Cũng có khả năng đây là một tác phẩm được thực hiện tại xưởng sau thời gian ở Rome, nhằm phục vụ việc giảng dạy hoặc tiếp tục nghiên cứu các hình thức điêu khắc cổ điển – trước khi ông chuyển sang giai đoạn chịu ảnh hưởng của nghệ thuật phương Đông.

Năm 1938, ông chính thức được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, tiếp nối những nỗ lực của các bậc tiền bối như Joseph Inguimberty, nhằm củng cố một phương pháp giáo dục nghệ thuật dung hòa giữa truyền thống bản địa và kỹ thuật học thuật phương Tây. Ông thúc đẩy việc công nhận các hình thức nghệ thuật truyền thống như sơn mài, gốm, khảm và mộc nghệ, góp phần đưa EBAI trở thành trung tâm đào tạo nghệ thuật hàng đầu khu vực Đông Nam Á.

Tác phẩm “Thalie” vì vậy là một minh chứng quý giá cho giai đoạn Pháp trong sự nghiệp của Évariste Jonchère, trước khi ông bước vào thời kỳ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa và thẩm mỹ Đông Á.