Ⓟ VU CAO DAM (1908-2000)

Ⓟ VU CAO DAM (1908-2000)

"La femme en bleu", vers 1933

Encre, pastel et gouache sur soie
Signature et cachet "南兒童印" (Sceau du fils du Sud) en bas à droite
Encadrée sous verre
77 x 55 cm (a vue)

Provenance : Collection particulière française.
Acquis auprès de l’Agence économique de l’Indochine en février 1934 par René Baschet (1860-1949), directeur du journal "L'Illustration" entre 1904 et 1944 et arrière grand-père de l'actuel propriétaire.
Transmis par descendance.

Essai sur l’oeuvre, par le Docteur Nicolas Henni-Trinh Duc :

Vũ Cao Đàm peint "La femme en bleu" en 1933, peu de temps après son installation à Paris. En 1931 il s’était fait remarquer à l’Exposition coloniale internationale par ses sculptures, largement acclamées par le public et la presse. La présente œuvre démontre cependant que, déjà, le jeune homme est également un peintre accompli, digne des plus grands portraitistes. Ici c’est une figure anonyme qu’il dépeint et non un individu précis. En peu de traits il fait néanmoins preuve d’une grande sensibilité dans l’expression de la jeune femme. Comme avec sa sculpture, l’artiste conjugue une volonté de simplification des formes à une émotion contenue mais palpable. Le costume qu’elle porte indique qu’elle appartient aux Tày, un groupe ethnique vivant dans le nord du Việt Nam. La récente exposition coloniale et l’essor populaire pour l’anthropologie a suscité chez l’artiste un intérêt nouveau pour la diversité culturelle de son pays. Il l’interprète à sa façon avec ce tableau : le vêtement ne fait qu’évoquer les Tày, sans précisions ni détails. Comme tout au long de sa carrière, il refuse l’exactitude descriptive de l’Orientalisme en faveur d’une pratique créative plus libre et empreinte de nostalgie.

La jeune femme fixe résolument l’observateur, posant dans une frontalité stricte non sans rappeler les portraits d’ancêtres. Ce type d’image est indubitablement un modèle pour Vũ Cao Đàm et il en adopte aussi le fond neutre qui isole la figure dans l’espace. Jusqu’aux années 1940 le portrait d’ancêtre est une référence qui lui inspire différentes compositions. On en connaît des exemples figurant des poètes en buste ou des fonctionnaires en pieds, à l’instar de Le Mandarin actuellement présenté à la National Gallery de Singapour dans l’exposition City of Others. Ses camarades de l'École des Beaux-Arts de l'Indochine partagent cet intérêt pour ce canon iconographique et les collectionneurs sont séduits par cet écho à l’histoire de l’art. Vũ Cao Đàm est en effet un passionné d’histoire de l’art et, alors qu’il peint "La femme en bleu", il est inscrit à l’École du Louvre où il suit des cours consacrés à l’art de l’Asie de l’Est. De cet enseignement il retient non seulement le dessin grave et noble d’un art consacré par les rites, mais également la patine des âges comme un signe d’antique préciosité. Appliquant le pigment d’un pinceau sec, la trame de la soie sur laquelle il peint se laisse deviner et donne à la peinture cet effet envoûtant d’une pièce sans âge. Plus tard dans le siècle c’est à sa sculpture qu’il donnera cette dimension d’antiquité par des recherches de matières et de couleurs. Avec "La femme en bleu" c’est une vision que livre donc Vũ Cao Đàm, délibérément ambiguë.

L’artiste n’a pas daté "La femme en bleu". En plus d’un courrier conservé dans les archives de Victor Tardieu mentionnant son achat par le directeur de la revue "l’Illustration" au début de l’année 1934, ce sont le sceau et la signature qu’il appose en bas à droite qui nous permettent de situer sa création au début des années 1930. Le sceau déchiffré est particulièrement intéressant : on y lit 南兒童印 [Sceau du fils du Sud] dans un style sigillaire. Par synecdoque Vũ Cao Đàm signe son œuvre en tant que Vietnamien. Le sud, 南 Nam, fait référence au nom du pays : Đại Nam pour la cour impériale encore en place, Annam pour le gouvernement colonial ou encore Việt Nam aujourd’hui. L’artiste affectionne spécialement ce sceau et l’on sait qu’il en possède au moins deux exemplaires légèrement différents. C’est une marque poétique de son identité vietnamienne qu’il imprime en rouge tandis qu’à vingt-cinq ans il entame une nouvelle étape de sa vie, à des milliers de kilomètres de son pays natal. Semblablement, son ami Mai Thứ utilisera un sceau portant les caractères plus explicites 大南枚栨 [Mai Thứ du Đại Nam] sur des peintures qu’il réalise lui aussi peu après son arrivée à Paris en 1937.

En conclusion, ce tableau de Vũ Cao Đàm est caractéristique de ses premières années françaises, par sa facture et par les réflexions stylistiques et personnelles qu’il renferme. D’un "caractère original", comme le souligne le directeur de l’Agence économique de l’Indochine en 1934, "La femme en bleu" reste toutefois unique, non seulement parmi les propositions de ses contemporains mais également dans le corpus de Vũ Cao Đàm lui-même.

Nos remerciements vont au Docteur Nicolas Henni-Trinh Duc pour ses précieuses contributions à l’étude de cette œuvre de Vu Cao Dam.


VŨ CAO ĐÀM (1908-2000)
"Người phụ nữ mặc áo xanh", khoảng năm 1933
Mực, phấn màu và gouache trên lụa
Chữ ký và dấu triện "南兒童印" (Ấn của người con trai phương Nam) ở góc dưới bên phải
Lồng khung kính
102 x 73 cm

Xuất xứ: Bộ sưu tập tư nhân tại Pháp.
Mua từ Cơ quan Kinh tế Đông Dương vào tháng 2 năm 1934 bởi René Baschet (1860-1949), giám đốc tờ báo "L'Illustration" từ năm 1904 đến 1944 và là cụ cố của chủ sở hữu hiện tại.
Chuyển giao qua các thế hệ trong gia đình.

Tiểu luận về tác phẩm, của Tiến sĩ Nicolas Henni-Trinh Duc:

Vũ Cao Đàm vẽ "Người phụ nữ mặc áo xanh" vào năm 1933, không lâu sau khi ông định cư tại Paris. Năm 1931, ông đã gây được sự chú ý tại Triển lãm Thuộc địa Quốc tế nhờ các tác phẩm điêu khắc được công chúng và giới báo chí hết lời ca ngợi. Tuy nhiên, tác phẩm này cho thấy chàng nghệ sĩ trẻ cũng đồng thời là một họa sĩ thực thụ, xứng đáng với những chân dung gia danh tiếng. Ở đây, ông không khắc họa một nhân vật cụ thể mà là một hình tượng vô danh. Dù với vài nét cơ bản, ông vẫn thể hiện được sự nhạy cảm sâu sắc trong biểu cảm của người thiếu nữ. Giống như trong điêu khắc, ông kết hợp mong muốn giản lược hình thể với một cảm xúc tiết chế nhưng rõ ràng. Bộ trang phục cô mặc cho thấy cô thuộc dân tộc Tày, sinh sống ở miền Bắc Việt Nam. Triển lãm Thuộc địa gần đây cùng làn sóng quan tâm đến nhân học đã khơi dậy nơi nghệ sĩ một sự hứng thú mới với sự đa dạng văn hóa của đất nước mình. Ông diễn giải điều đó theo cách riêng với bức tranh này: bộ trang phục chỉ gợi nhắc đến dân tộc Tày, không có chi tiết mô tả chính xác. Như trong suốt sự nghiệp, ông từ chối sự mô tả tỉ mỉ kiểu phương Đông để theo đuổi một thực hành sáng tạo tự do hơn, thấm đẫm nỗi hoài niệm.

Cô gái nhìn thẳng vào người xem, tạo dáng trong tư thế đối diện nghiêm trang, gợi nhớ đến các chân dung tổ tiên. Loại hình ảnh này rõ ràng là hình mẫu cho Vũ Cao Đàm và ông cũng sử dụng nền trung tính để làm nổi bật nhân vật. Đến những năm 1940, chân dung tổ tiên là một điểm tham chiếu truyền cảm hứng cho nhiều bố cục của ông. Có thể kể đến một số ví dụ khắc họa thi sĩ ở dạng bán thân hoặc quan chức toàn thân, như bức Le Mandarin hiện đang được trưng bày tại National Gallery Singapore trong triển lãm City of Others. Những người bạn học của ông tại Trường Mỹ thuật Đông Dương cũng chia sẻ sự quan tâm tới loại hình biểu tượng này, và các nhà sưu tập bị thu hút bởi sự cộng hưởng đó với lịch sử nghệ thuật. Vũ Cao Đàm là người đặc biệt đam mê lịch sử nghệ thuật, và vào thời điểm sáng tác "Người phụ nữ mặc áo xanh", ông đang theo học tại Trường Louvre, nơi ông tham gia các lớp về nghệ thuật Đông Á. Từ đó, ông không chỉ tiếp thu nét vẽ nghiêm trang và cao quý mang tính nghi lễ, mà còn cả lớp patina thời gian như một dấu chỉ của vẻ đẹp cổ xưa. Khi sử dụng cọ khô để phủ màu, những đường sợi lụa vẫn lộ ra và tạo cho bức tranh hiệu ứng mê hoặc như một tác phẩm vượt thời gian. Về sau, chính trong điêu khắc, ông sẽ tìm kiếm chiều sâu cổ kính này qua các thử nghiệm về chất liệu và màu sắc. Với "Người phụ nữ mặc áo xanh", Vũ Cao Đàm mang đến một tầm nhìn cố ý mơ hồ, đầy suy tưởng.

Ông không ghi niên đại cho "Người phụ nữ mặc áo xanh". Ngoài bức thư lưu giữ trong kho lưu trữ của Victor Tardieu xác nhận việc tác phẩm được giám đốc tờ "L'Illustration" mua vào đầu năm 1934, thì chính con dấu và chữ ký ở góc dưới bên phải giúp ta xác định rằng bức tranh được sáng tác đầu những năm 1930. Dấu triện được giải mã mang ý nghĩa đặc biệt: nội dung là "南兒童印" [Ấn của người con trai phương Nam] theo phong cách con dấu cổ. Vũ Cao Đàm ký tác phẩm như một người Việt Nam bằng hình thức ẩn dụ. Chữ "Nam" (南) gợi nhắc tên nước: Đại Nam theo triều đình, An Nam dưới chính quyền thuộc địa, hoặc Việt Nam ngày nay. Ông đặc biệt yêu quý con dấu này, và người ta biết ông sở hữu ít nhất hai bản hơi khác nhau. Đó là một dấu ấn mang tính thi ca về bản sắc Việt được ông in bằng mực đỏ, khi bước vào tuổi hai lăm và bắt đầu một giai đoạn mới của cuộc đời, xa quê hương hàng ngàn cây số. Tương tự, người bạn của ông, Mai Thứ, cũng sử dụng con dấu với chữ "大南枚栨" [Mai Thứ của Đại Nam] cho các tranh ông thực hiện không lâu sau khi đến Paris vào năm 1937.

Tóm lại, bức tranh này của Vũ Cao Đàm tiêu biểu cho những năm đầu tiên tại Pháp, cả về kỹ thuật và các suy tưởng phong cách cũng như cá nhân mà nó chứa đựng. Với "tính cách độc đáo", như giám đốc Cơ quan Kinh tế Đông Dương từng nhận định năm 1934, "Người phụ nữ mặc áo xanh" vẫn là một tác phẩm độc nhất, không chỉ so với các sáng tác cùng thời mà cả trong toàn bộ sự nghiệp của chính Vũ Cao Đàm.

Chúng tôi xin gửi lời cảm ơn tới Tiến sĩ Nicolas Henni-Trinh Duc vì những đóng góp quý báu của ông cho việc nghiên cứu tác phẩm của Vũ Cao Đàm.